Wat is een stroomdiagram?

• Denk steeds aan je publiek en stem het detailniveau van het diagram op hen af. Duidelijke communicatie is een van de hoofddoelen van stroomdiagrammen.
• Als er verschillende teams of afdelingen bij het proces betrokken zijn, overweeg dan een zwembaandiagram om duidelijk verantwoordelijkheden en overdracht aan te geven.
• Gebruik verbindingen naar dezelfde of een andere pagina om je diagram te bewerken en logisch te laten verlopen. Zo kan een schema op verschillende pagina's nog steeds goed leesbaar zijn.

Een stroomdiagram is een diagram dat een proces, systeem of computeralgoritme weergeeft. Ze worden in meerdere vakgebieden gebruikt om vaak complexe processen te documenteren, bestuderen, plannen, verbeteren en communiceren, in duidelijke en gemakkelijk te begrijpen diagrammen.

Stroomdiagrammen gebruiken rechthoeken, ovalen, ruiten en nog veel meer vormen om het soort stap aan te geven - en pijlen om de stroom en volgorde te bepalen. Dit kan gaan van eenvoudige, handmatige schema's tot uitgebreide, computergetekende diagrammen met verschillende stappen en routes. Van alle verschillende diagrammen, is de stroomdiagram een van de meest gebruikte diagrammen ter wereld, zowel in technische als niet-technische vakgebieden.

Stroomdiagrammen krijgen vaak meer gespecialiseerde namen, zoals processtroomdiagram, proceskaart, functioneel stroomdiagram, bedrijfsproces kaart, bedrijfsproces model, of de Engelse termen Business Process Modeling & Notation (BPMN)  en Process Flow Diagram (PFD). Stroomdiagrammen zijn verwant aan andere populaire diagrammen, zoals Data Flow Diagram (DFD) en het activiteitendiagram in Unified Modeling Language (UML).

          

Stroomdiagrammen worden sinds de jaren 20 en 30 gebruikt om bedrijfsprocessen te documenteren. In 1921 introduceerden industrieel ingenieurs Frank Gilbreth Sr. en Lillian Gilbreth wat ze een 'flow process chart' noemden bij de American Society of Mechanical Engineers (ASME).  Begin jaren 30 gebruikte industrieel ingenieur Allan H. Morgensen de tools van Gilbreth om binnen zijn bedrijf conferenties te presenteren over efficiënter werken. 

In de jaren 40 werden deze methodes verspreid door twee studenten van Morgensen - Art Spinanger en Ben S. Graham. Spinanger introduceerde de methodes om werk te vereenvoudigen bij Procter and Gamble. Graham, directeur bij Standard Register Industrial, paste de 'flow process charts' aan op maat van gegevensverwerking. In 1947 nam de ASME een symbolensysteem in gebruik voor Flow Process Charts, gebaseerd op het oorspronkelijke werk van de Gilbreths.

        

Eind jaren 40 gebruikten Herman Goldstine en John Van Neumann stroomdiagrammen om computerprogramma's te ontwikkelen, en al snel werden diagrammen erg populair bij het maken van alle soorten computerprogramma's en algoritmes. Vandaag worden stroomdiagrammen nog gebruikt bij het programmeren, al wordt vaak pseudocode gebruikt - een combinatie van woorden en codetaal, bedoeld voor mensen - om dieperliggende details en een benadering van het eindproduct te kunnen weergeven.

    

  

In Japan speelde Kaoru Ishikawa (1915-1989) een belangrijke rol bij kwaliteitsinitiatieven binnen de productie. Hij stelde dat stroomdiagrammen een van de belangrijkste hulpmiddelen waren voor kwaliteitscontrole, samen met bijkomende tools zoals histogrammen, checklists en oorzaak-en-gevolgdiagrammen. Tegenwoordig spreekt men ook van het Ishikawa-diagram.

Hier vindt je een aantal van de vaakst gebruikte stroomdiagram symbolen. Voor een meer uitgebreide lijst kun je terecht op onze pagina met stroomdiagramsymbolen.

Terminal/terminator
Proces
Document
Besluit
Data of input/output
Opgeslagen data
Stroompijl
Opmerking of aantekening
Vooraf gedefinieerde proces
Verwijzing/referentie naar dezelfde pagina
Verwijzing/referentie naar andere pagina

Stroomdiagrammen zijn een visuele voorstelling van gegevensstromen, en zijn dus erg nuttig bij het schrijven van een programma of algoritme, om anderen iets uit te leggen of om met anderen samen te werken. Stroomdiagrammen kunnen worden gebruikt om de logica achter een programma uit te leggen nog voordat je het geautomatiseerde proces begint te coderen. Ze kunnen helpen om je gedachten te organiseren, en als gids dienen wanneer het tijd is om te coderen. Specifiek kunnen stroomdiagrammen:

• Aantonen hoe de code georganiseerd is.
• De uitvoering van code binnen een programma visualiseren.
• De structuur van een website of toepassing tonen.
• Helpen begrijpen hoe gebruikers door een website of programma navigeren.

Programmeurs kunnen psuedocode schrijven, een combinatie van natuurlijke en computertaal die door mensen gelezen kan worden. Zo kan meer detail worden weergegeven dan in een stroomdiagram - als vervanging voor het stroomdiagram, of als volgende stap in het codeerproces.

Enkele gerelateerde diagrammen die voor computersoftware worden gebruikt:

• Unified Modeling Language (UML): Een algemene taal die bij softwareontwikkeling wordt gebruikt voor modelleren.
• Nassi-Shneiderman-diagrammen: gebruikt voor gestructureerde computerprogrammering. Genoemd naar Isaac Nassi en Ben Shneiderman die dit type in 1972 ontwikkelden bij SUNY-Stony Brook. Dit type wordt ook wel structogram genoemd.
• DRAKON-schema's: DRAKON is een algoritmische visuele programmeertaal die gebruikt wordt om stroomdiagrammen te maken.

Naast computerprogrammering hebben stroomdiagrammen ook in andere vakgebieden heel wat toepassingen.

In elk vakgebied:

• Een proces documenteren en analyseren.
• Een proces standaardiseren voor efficiëntie en kwaliteit.
• Een proces communiceren voor trainingsdoeleinden en opdat andere delen van het bedrijf dit kunnen begrijpen.
• Knelpunten en overbodige of onnodige stappen in een proces identificeren om het te verbeteren.

Onderwijs:

• Plannen van cursus en academische vereisten.
• Uitstippelen van een lesplan of mondelinge presentatie.
• Organiseren van een individueel of groepsproject.
• Een wettelijk of ander proces weergeven, zoals kiezersregistratie.
• Plannen van gestructureerde creatieve opdrachten zoals schrijven van teksten of poëzie.
• Karakterontwikkeling aantonen in literatuur en films.
• De stroom van een algoritme of logische puzzel weergeven.
• Een wetenschappelijk proces begrijpen, bijvoorbeeld de krebcyclus.
• Een anatomisch proces in kaart brengen, zoals de spijsvertering.
• Symptomen en behandeling voor bepaalde ziektes of aandoeningen uitstippelen.
• Hypothesen en theorieën communiceren, zoals de piramide van Maslow.

Verkoop en marketing:

• De structuur van een enquête plannen.
• Een verkoopproces in kaart brengen.
• Onderzoeksstrategieën plannen.
• Registratiestromen aantonen.
• Een communicatiebeleid verspreiden, bijvoorbeeld een PR-plan voor noodgevallen.

Zakelijk:

• Processen voor bestellingen en inkoop begrijpen.
• Taken of routine van een werknemer weergeven.
• Begrijpen hoe gebruikers door een website of webwinkel navigeren.
• Een businessplan of plan voor productrealisatie ontwikkelen.
• Een proces documenteren met het oog op een audit, ook voor wettelijke regelnaleving, zoals de Sarbanes-Oxley Act.
• Een proces documenteren als voorbereiding op verkoop of consolidatie.

Productie:

• De fysieke of chemische samenstelling van een product omschrijven.
• Het productieproces van begin tot einde illustreren.
• Inefficiënties in een productie- of inkoopproces opsporen en oplossen.

Techniek:

• Proces- of systeemstromen weergeven.
• Chemische en fabrieksprocessen ontwerpen en bijwerken.
• De levenscyclus van een structuur evalueren.
• Een reverse engineering-proces uitstippelen.
• De ontwerp- en prototypefase van nieuwe structuren of producten illustreren.

Verschillende auteurs beschrijven verschillende soorten stroomdiagrammen op verschillende manieren. Deze experts zijn onder anderen Alan B. Sterneckert, Andrew Veronis, Marilyn Bohl en Mark A. Fryman.

Sterneckert benoemde in zijn boek Critical Incident Management uit 2003 vier populaire soorten stroomdiagrammen, die rond het principe van controle-instrumenten werden opgebouwd, en niet de stroom zelf.

• Stroomdiagrammen voor documenten:

  Deze tonen de bestaande controle-instrumenten voor de stroom van documenten door de onderdelen van een systeem. … Het diagram wordt van links naar rechts gelezen en documenteert de stroom van documenten door de verschillende bedrijfsunits.

• Gegevensstroomdiagrammen:

  Deze tonen de controle-instrumenten voor van belangrijke gegevensstromen in een systeem. …Gegevensstroomdiagrammen worden vooral gebruikt om de kanalen te tonen waardoor gegevens door het systeem worden overgedragen, en niet hoe dit gecontroleerd wordt.

• Systeemstroomdiagrammen:

  Deze tonen de gegevensstroom naar en door de belangrijkste onderdelen van een systeem, zoals gegevensinvoer, programma's, opslagmedia, processoren en communicatienetwerken.

• Programmastroomdiagrammen:

  Deze tonen de controle-instrumenten die intern op een programma binnen een systeem worden toegepast.

In zijn boek Microprocessors: Design and Applications uit 1978 schetst Veronis drie soorten stroomdiagrammen, op basis van hun bereik en het detailniveau:

• Systeemstroomdiagram:

  Identificeert de te gebruiken apparaten.

• Algemeen stroomdiagram:

  Overzicht.

• Gedetailleerd stroomdiagram:

  Meer detail.

In haar boek A Guide For Programmers uit 1978 benoemt Bohl er slechts twee:

• Systeemstroomdiagram.

• Programmastroomdiagram.

Maar in zijn boek Quality and Process Improvement uit 2001 onderscheidt Fryman de types meer vanuit een zakelijk perspectief dan een computerperspectief.

• Beslisstroomdiagram.

• Logisch stroomdiagram.

• Systeemstroomdiagram.

• Productstroomdiagram.

• Processtroomdiagram.

Hieronder vind je nog enkele andere soorten stroomdiagrammen, zoals gedefinieerd door anderen:

• Zwembaandiagram:

  Geeft aan wie wat doet in een proces waarbij meerdere teams betrokken zijn.

• Werkstroomdiagram:

  Om werkstromen op kantoor te documenteren, vaak met taken, documenten en informatie.

• Event-Driven Process Chain (EPC) stroomdiagram:

  Om een bedrijfsproces te documenteren of plannen.

• Specification and Description Language (SDL):

  Om computeralgoritmen te brainstormen met drie basiscomponenten - systeemdefinitie, blok en proces.

Deze gerelateerde diagrammen worden soms ook als stroomdiagrammen beschouwd:

• Data Flow Diagram (DFD):

  Om de informatiestroom voor een systeem of proces in kaart te brengen.

• Process Flow Diagram (PFD), of processtroomdiagram:

  Om de relatie tussen belangrijke onderdelen in een fabriek te illustreren.

• Business Process Model & Notation (BPMN 2.0):

  Om de stappen van een gepland bedrijfsproces te modelleren.

1. Bepaal je doel en bereik

   . Wat hoop je te bereiken? Bestudeer je, met dat doel voor ogen, de juiste dingen met de gepaste begin- en eindpunten? Zorg dat je onderzoek gedetailleerd genoeg is, en je schema eenvoudig genoeg om met je doelpubliek te communiceren.

2. Identificeer de taken in chronologische volgorde.

   Denk daarbij aan gesprekken met betrokkenen en observatie van een proces, of bestaande documentatie doornemen. Je kunt de stappen in een lijstje zetten, of meteen een diagram schetsen.

3. Deel de taken in volgens het type en de vorm,

   zoals proces, beslissing, gegevens, inputs of outputs.

4. Teken je diagram

   met de hand, of met een programma als Lucidchart.

5. Bevestig je stroomdiagram

   en doorloop de stappen met collega's die bij het proces betrokken zijn. Observeer het proces om er zeker van te zijn dat je geen belangrijke stappen hebt overgeslagen.